迅雷会员账号分享 2017.4.15迅雷vip帐号分享
| Фатыймаи-Ф?рид? Ва?апова-Н??р?зова | |
|---|---|
 | |
| Туган телд? исем | Фатыймаи-Ф?рид? Мортаза кызы Ва?апова-Н??р?зова |
| Туган | 1889 РИ, Казан губернасы, Чистай ?язе, Чистай |
| ?лг?н | 16 февраль 1914 РИ, Самар губернасы, Б?гелм? ?язе, К?р?к?шле |
| Милл?т | татар |
| Ватандашлыгы |  Русия империясе |
| ??н?ре | журналист, укытучы, м?гъриф?тче, публицист, м?х?ррир, татар феминизм эшлеклесе |
| Эш бир?че | ?Сибирия? ??м Тормыш |
| ?ефет | В?гыйзь Н??р?зев |
| Ата-ана |
|
Фатыймаи[1]-Ф?рид? Мортаза кызы Ва?апова-Н??р?зова (Фатыйма[2]-Ф?рид? Мортаза кызы Ва?апова-Н??р?зова) (1889, РИ, Казан губернасы, Чистай ?язе, Чистай — 1914 елны? 16 феврале, К?р?к?шле, Б?гелм? ?язе, Самар губернасы, РИ) — беренче татар хатын-кыз журналистларыннан[1]; укытучы, м?гъриф?тче, публицист, м?х?ррир, феминизм эшлеклесе[3].
Т?р?ем?и х?ле
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]Чистайда 1889 елда туган. С??д?г?р Мортаза Ва?аповны? берд?нбер кызы була. Башлангыч белемне Фатыймаи-Ф?рид? абыстайга й?реп ала. Бу вакытта к?ршед? яш?г?н, Россия к?л?менд? м?ш??р ишан М?х?мм?д-Закир Камаловны? улы Ибра?им ?з се?елл?рен? (?ммег?лсем ?.б.) ?йл?ренд? д?ресл?р бир? башлый. Фатыймаи-Ф?рид? да аларга кушыла. ?л-?з??р университетында укыган Ибра?им Камалов яхшы белемле булган, традицион ф?нн?рд?н тыш ул кызларга география, биология, тарих укыткан. Фатыймаи-Ф?рид? ?зе укыган вакытта ук, Чистай кызларын укыта башлаган. Укып бетерг?ч, Фатима Истанбулга с?ях?т ит?, анда Истамбулны? бай китапхан?сен? й?реп белемен тир?н?йт?, Т?ркия хатын-кызлар хокуклары х?р?к?те ?ит?кчел?ре феминистлар бел?н очраша.
1907 елда Ва?аповларны? гаил?се К?р?к?шлег? к?чен?, анда Фатыймаи-Ф?рид? В??апова кызлар м?кт?бен ача. Башта эш бик авыр бара — ?ирле абыстай кызларны? д?ньяви д?ресл?р алып ?шайтан юлына? басуына ризалык бирми. ?мма Фатыймаи-Ф?рид? ??м аны? ярд?мчесе авыл халкын ышандыра алдыралар. М?кт?п кызлар бел?н тула.[2]
Яшь укытучы к?нен? ?идеш?р-сигез?р с?гать м?кт?пт? ?тк?р?. Д?ресл?рд?н со? хатын-кызларга китаплар укый, алар бел?н ??г?м?л?р ?тк?р?, балалар т?рбиял?? буенча ки??шл?р бир?. А?арда укыган кызларны ул укытучылар ?чен м?кт?пк? укырга ?зерли. Кызларга белем бир?не д?вам ит?рг? м?мкинлек булсын ?чен, бу кызларны? ?ти-?нил?рен аерым ?гетл?рг? туры кил?. Шул ук вакытта ул ?з м?кал?л?рен татар матбугатында бастыра башлый.[4] Ул шулай ук шигырьл?р д? яза. Фатиймаи тарафыннан Казандагы ?д?би кич?сенд? укылган ?Хатын д?ньясы? шигыре Фатих ?мирханга зур т?эсир калдыра.
Томскидагы хезм?те
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]1908 елда ул журналист В?гыйзь (М?х?мм?тв?гыйзь) Н??р?зевка кия?г? чыга. Алар берг? Томскка к?чен?л?р. Бу к?чен?не? с?б?бе ир бел?н хатынны? Себерд? татарлар арасында хатын-кызлар х?р?к?те ?сешен? ярд?м ит? тел?ге була.[2] Башта алар ире бел?н 1910 елда Омскида ?М?д?ният? дип аталган ?д?би журнал чыгарырга телил?р, ?мма аларга р?хс?т бирмил?р. Аннан шул ук елны Томскида ?М?гыйш?т? дип аталган журнал чыгарырга уйлыйлар, монысына да р?хс?т ала алмыйлар.[5] Бары тик 1912 елны? февраленн?н Фатыймаи-Ф?рид? акчаларына,[6] В?гыйзь Себерд? беренче татар г?зите — Сибирия басмасы оештыра. Г?зитне? даими рубрикасы ?хатын-кызлар д?ньясында? булган, ул г?зитне? беренче ??м икенче битл?рен били. Бу рубриканы? редакторы Фатыймаи була. Г?зит битл?ренд? хатын-кызлар хокуклары ??м хатын-кызлар белеме м?сь?л?л?ре к?т?рел?. Публицистик м?кал?л?ре бел?н Фатыймаи-Ф?рид? татар хатын-кызларын рухи б?йсезлекк?, искелекк? каршы актив к?р?шк? чакыра. Г?зитне? даими авторы танылган хатын-кызлар хокуклары к?р?шт?ше Ма?руй Мозаффария була. Со?рак Фатыймаи ?зене? г?зитне? м?х?ррире ??м н?шире була.[7] Бу аны татар матбугаты тарихында беренче хатын-кыз-м?х?ррире ит?. Хакимиятл?рг? каршы тору ??м акча ?итм?? с?б?пле,[8] г?зит 1913 елны? 31 августында ябыла.
Фатыймаи Томск ?д?би т?г?р?генд? катнаша. Томскида ул шулай ук кызлар ?чен м?кт?п булдырган. Бу ш???рд? кызлар ?чен беренче ??дит м?кт?бе була.[8]
Со?гы ел
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]1913 елда Фатыймаи ире бел?н ?фег? к?чеп кит?. Анда алар ?Тормыш? г?зитен чыгара башлыйлар. Я?а г?зитт? Фатыймаи да хатын-кыз рубрика м?х?ррирлек кылы. ?мма ел азагында ул ирен ташлап кит? ??м улы бел?н ?ти-?нисен? авылга кайта. Тикшерен?чел?р аерылышуны В?гыйзь Н??р?зевны? ?охранка? (с?яси полиция) яшерен агенты булуы бел?н б?йлил?р.[9]
Бу вакытта Фатыймаи-Ф?рид? туберкулез бел?н бик каты авырый. 1914 елны? 14 февраленд? ул, бары 25 яшенд?, вафат була. ?зене? б?тен акчасын Фатыймаи-Ф?рид? Ва?апова-Н??р?зова К?р?к?шледагы ?зе нигезл?г?н кызлар м?кт?бе ?чен бинаны т?зерг? васыять итте. Авылга ?ирл??г? ме?л?г?н ватандашлар килг?н. Ме? ярымнан кад?р кайгы уртаклашу бел?н хатлар С?ембик? журналы редакциясен? ген? килдел?р. Некрологлар татар теленд? ген? т?гел, рус телле[10] ??м т?рек матбугатында да басылган. Фатиманы? калган акчасы м?кт?п т?з? ?чен ?итм?г?н, л?кин акча аны? ихтыярын ?т?? ?чен татар ??мгыяте тарафыннан ?ыелган.[2]
?д?биятта чагылыш
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]- Гаяз Исхакый а?а багышлап ?М?галлим?? повестен язган,
- Галим?ан Ибра?имовны? ?Безне? к?нн?р? романында ис? Г????р ханым Фатыйма-Ф?рид?не? прототипы була,
- Сирин Батыршин ?Фатыйма-Ф?рид? ханым рухына? диг?н шигырен язган.
Ист?лек
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]К?р?к?шле авылы м?кт?бенд? мемориаль такта урнаштырылган.[11] Тик тарихчыларны? т?къдимн?рен? карамастан,[2][12] м?кт?пк? м?гъриф?тчене? исеме бирелм?г?н.
Иск?рм?л?р
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]- ↑ 1,0 1,1 Татар энциклопедиясене? ш?хесл?р исемлеге. Казан: ТР ФА Татар энциклопедиясе институты, 1997 ел, 52нче бит.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Т?эмин? Биктимирова. Татар м?гарифене? г?з?л эн?есе — Фатыйма-Ф?рид? Ва?апова-Н??р?зова.
- ↑ Габдрафикова Л. Р. Татарское буржуазное общество: стиль жизни в эпоху перемен (вторая половина XIX -начало XX века). Казань: Татарское книжное издательство, 2015. б.285. ISBN 978-5-298-03001-4
- ↑ Татарские просветительницы. Часть I: Фатима-Фарида
- ↑ Томскида Фатыймаи-Ф?рид? эзл?ре
- ↑ Мунира Абсолямова Просветительницы
- ↑ Татарская периодическая печать: Научно-энциклопедическое издание / Сост. и науч. ред. Р.А.Айнутдинов, З.З.Гилазев. – Казань: Изд-во Академии наук РТ, 2017.– 200 с. ISBN 978-5-902375-22-7 б.100
- ↑ 8,0 8,1 Волкова В. Н. Книга и чтение на пересечении эпох и культур: из века XIX в век XXI. (Сибирские наблюдения). Новосибирск: ГПНТБ СО РАН, 2009. б. 90. ISBN 978-5-94560-160-4
- ↑ Габдрафикова Л. Р. Татарское буржуазное общество: стиль жизни в эпоху перемен (вторая половина XIX -начало XX века). Казань: Татарское книжное издательство, 2015. б.286. ISBN 978-5-298-03001-4
- ↑ Рузил? М?х?мм?това Татарда беренче ?Милл?т аналары? журналистлар булган – галим? Альта М?хм?това
- ↑ Просветитель Фатыйма-Ф?рид? Ва?апова-Н??р?зова, archived from the original on 2025-08-05, retrieved 2025-08-05
- ↑ Ф?рдия Х?с?нова ?лм?тне? ?Ак калфак? татар хатын-кызлары оешмасы в?килл?ре Урыссуда эшлекле с?ф?рд? булды 2017 елны? 25 март к?ненд? архивланган.
Чыганаклар
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]- Махмутова А.Х. Пора и нам зажечь зарю свободы!: джадидизм и жен. движение . Казань: Татарское книжное издательство, 2006. – 252 с. ISBN 5-298-03992-8 (русча)
- Т?эмин? Биктимирова. Татар м?гарифене? г?з?л эн?есе — Фатыйма-Ф?рид? Ва?апова-Н??р?зова.
- Татарские просветительницы. Часть I: Фатима-Фарида
Сылтамалар
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]Моны да карагыз
[?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт]
 |
Бу м?кал? Татар Википедиясене? яхшы м?кал?л?р р?тен? кер?. |